Yunan yönetmen ve senarist Minos Nikolakakis‘in 2019 yapımı filmi Entwined (Dolaşık), Eros ve Thanatos bağlamında rahatsız edici mitsel bir Yunan hikayesi olarak karşımıza çıkıyor. Nikolakakis’in “Her folklorik mitin altında çeşitli insani davranışlarla dolu bir insan hikayesi vardır.” cümlesi filmin genel yapısı hakkında fikir veriyor ancak Entwined özelinde bu cümleyi, “çeşitli insani davranışlarla dolu her insan hikayesinin altında folklorik bir mit vardır” şeklinde tersine çevirmek daha mantıklı gibi.
Nikolakakis‘in etkilendiği filmlerden birisi Masaki Kobayashi‘nin Kwaidan yapımı, diğeri ise Jaromil Jireš‘in Valerie and Her Week of Wonders filmidir. Nikolakakis’i daha iyi anlamak için ilk etapta bu filmler üzerine genel bir bakış sunmak faydalı olacaktır.
Kwaidan & Valerie And her Week of Wonders
Yunan ve Japon kültürlerine hayran olan -daha sonrasında Japon vatandaşlığı almıştır- yazar Lafcadio Hearn‘ün Kwaidan: Stories and Studies of Strange Things isimli eserinin beyazperdeye yansımasıdır Kwaidan filmi. Japonca çevirisinden “Hayalet Hikayeleri” olarak görebileceğimiz bu kitap ve film dört Japon öyküsünden oluşuyor. Mistisizm ve folklorik mitlere hayranlığı olan Hearn‘ün bu eseri sinemaya mitsel bir anlatımla uyarlanmıştır.
Çek Yeni Dalgası akımının en önemli parçalarından birisi olarak görülen Valerie and Her Week of Wonders’daise sürrealizm ön plana çıkmaktadır. Vampir miti, cadı avı, erotizm, metamorfoz, kadın eşcinselliği ve daha nice “sıradışı” olguyu bünyesinde barındıran film, bir bakıma olgun Alice‘in olgun peri masalı niteliğindedir.
Entwined
39. İstanbul Film Festivali Haziran seçkisinde yer alan Entwined ise bu iki filmin dinamiklerini her sekansına yedirmiş eylemsel bir Antik Yunan eseri benzerliğinde adeta. Ethos, Logos ve Pathos çemberinde ilerleyen hikâyenin konusu şu şekilde özetlenebilir: Doktor Panos (Prometheus Aleifer), babasının ölümünden sonra Aliti köyüne giderek orada doktorluk yapmaya başlar. Köye giden yolda önüne tuhaf bir genç kadın fırlar fakat Panos ona yardım edemeden genç kadın kaçıp gider. Köydeki rahatsız edici ortamdan uzaklaşmak için ormanda gezintiye çıktığında bir kulübeye rastlar ve orada kalan kişi daha önce arabasının önüne atlayan genç kadın Danae‘dir (Anastasia Rafaella Konidi). Danae‘nin vücudundaki yaraları iyileştirmeye çalıştıkça ve onunla daha fazla vakit geçirdikçe Panos, Danae‘nin büyüsüne kapılır. Masal gibi başlayan bu aşk, kâbus ile yavaş yavaş kendi sonunu hazırlar.
Panos kahramanının ismi “all holy” anlamına gelirken bir diğer bakışla da söylenişi bakımından Yunanca “Pathos” kelimesini andırır. Filmin Ethos, Logos ve Pathos çemberinde ilerlediğinden bahsetmiştim. Ethos, anlamı itibariyle kişinin itibarını simgeler. Tüm köy halkının Danae‘den “cadı” olarak bahsetmesi buna bir örnektir. Logos ise hedef kitlenin veya kişinin mantığına hitap etmektir. Danae, adeta bir şiir kitabından ezberlemişçesine kurduğu cümleler ve anlatılar ile Panos‘u kendine adım adım yaklaştırmakta ve ikna etmektedir. Pathos; duygulara hitap etme durumudur. İçinde empatiyi barındırır. Panos, Danae‘nin logosları karşısında pathos’u temsil eder. Kendisinden önce Danae‘nin yanında olan ve “babası” olarak tanıdığı fakat aslında köyde yaşayan bir kadının kayıp oğlu olduğunu anladığı kişi ile derin bir empati yapma becerisine ulaşır. Aliti köyüne gelmeden önce bilim ile her şeyi açıklama gayreti ve inancı içinde olan Panos somut bir logos örneği iken Danae ile tanıştıktan sonra duygusal zeka olan Pathos alanına adım atar.
Entwined, hikayesini Joseph Campbell‘in Kahramanın Sonsuz Yolculuğu eserinde bahsettiği kahramanın mitolojik macerasının standart yolu çerçevesinde inceleyebiliriz. Monomit’in çekirdek birimi olarak; ayrılma – erginlenme – dönüş yollarını harflerle ifade edebiliriz.
“Bir kahraman olağan dünyadan çıkıp doğaüstü tuhaflıklar bölgesine doğru ilerler (X)”
Panos ormanda yaptığı gezintisinde karşısına çıkan kulübeye girerek ve Danae ile iletişime geçer, böylece de tuhaflıklar bölgesinde ilerlemeye başlamış sayılır. Babası olarak tanıdığı adamın Danae ile zorla cinsel ilişkiye girdiğini düşünerek onunla bir tartışma içerisine girip yaralandıktan sonra köyde tedavisini gerçekleştirir. Yolu taşlardan temizlediğini zannederken Danae‘nin asıl kaya olduğunu fark etmesi çok da uzun sürmez. Danae‘yi tedavi etmeye başladığında bir süreliğine yanından ayrılıp köye dönmek ister fakat orman bu dönüşe izin vermez. Panos köye giden yolu kaybettiği halde kulübeye giden yolu her defasında kolaylıkla bulur. Danae bu durumu, ormanın Panos’u bırakmak istememesine yorar. Olağan dünyadan ayrılıp olağanüstü dünyaya çekilen Panos, Danae ile vakit geçirdikçe onun tuhaf davranışlarına tanık olur. Kulübede asla sönmesine izin verilmeyen bir ateş yanmaktadır.
Orman, hikâyede ne kadar özne konumundaki bir katalizör görevi görüyorsa ateş de orman ile aynı konumu paylaşır. Kahramanlar kadar etkili ve derin bir role sahip olan orman, kahraman değişimleri ile kendi değişimi arasında paralellikler kurar. Hem büyüleyici hem de tehditkâr bir havaya sahiptir. Bundan dolayı da kadın kahramanın enerjisine benzer. Ateş ise Hestia‘yı temsil etmektedir. Her ne kadar derinliğe sahip olsa da, kişiliği olmayan soyut bir kavram ve kahraman olarak canlandırılır bu ateş filmde. Hestia, Antik Yunan mitolojisinde sonsuz ateşin ve evlerin düzeninden sorumlu olan tanrıçadır. Olympos’taki en kibar tanrıçadır ve olgun bakire kadını temsil eder. Latince adı olan Vesta da aile ocağı anlamına gelir.
Danae görünüşü itibariyle bir peri kızını andırsa ve akça bir auraya sahip olsa da kişiliği bakımından özenle koruduğu Hestia ile taban tabana zıttır. Aşktan beslenen fakat serially monogamous (seri tek eşli) olan Danae, erkekleri “baştan çıkarıcı kadın” varlığı ile hem kendisine hem de bulunduğu mekâna bağlayan bir kahramandır. Aşk sayesinde vücudundaki ağaç kabuğu yaralarını iyileştiren bu doğaüstü kadın sahip olduğu erkeğin yaşam enerjisini ve varoluş durumunu kendisine sonsuz bir hayat kaynağı haline getirir.
Yalnızca Hestia ile değil sevgilisi Panos ile de zıtlıkların birlikteliğini oluşturur Danae. Bu durumu Nikolakakis şu sözlerle açıklığa kavuşturur; “Onlar birbirlerinin varlığını tanımayan iki farklı dünya ve zıt kutuplar. Ve biz onları birbirlerine âşık ettik. Her ilişkide olan şey bu; kendi dünyaya bakış açımızın doğru olan olduğunu düşünüyoruz ve farklı görüşlere sahip başkalarıyla çatışıyoruz. Siyah ve beyaz şeyler değil, daha karmaşık ve “dolaşık” şeyler vardır.”
“Burada masalsı güçlerle karşılaşılır ve kesin bir zafer kazanılır (Y)”
Günlük olarak deneyimlediğimiz olayların ve durumların içindeki olağanüstülük ile karşılaşır Panos, Danae sayesinde. Doğayla bir olduğunu ve doğadan geldiğini, aynı zamanda her şeyin bilim ile açıklanamayacağını öğrenir. Danae ile evlendiği andan itibaren onun hayat kaynağı haline geldiği için önü alınamayan bir çöküşe doğru sürüklenir. Kulübeye ilk uğradığı zaman gördüğü adam ile aynı kaderi yaşamaya başlar. Bilinen ile bilinmezlik arasına sıkışıp kalmış insanın çektiği acılardan doğan mitolojik bir tragedya içinde kalan Panos, kaçmak için her yolu dener fakat kaçabilmesi için onun Danae‘yi değil, Danae’nin onu reddetmesi gerekmektedir. Nitekim bu ikincisi gerçekleşir ancak Danae’ın Panos‘u reddetmesini sağlayan kişi Panos’un üvey kardeşidir. Kardeşleri birbirine düşürmede başarılı olamayan Danae sonsuz ateşi söndürür ve özüne, kurumuş bir ağaç gövdesine döner.
“Kahraman bu gizemli maceradan benzerleri üzerinde üstünlük sağlayan bir güçle geri döner (Z)”
Panos kardeşi ile ondan önceki erkeklerin aksine ormandan çıkmayı başarır. Danae ise doğduğu, meydana geldiği yere ekilir. Buradan mock-orange (filbahri) olduğunu düşündüğüm çiçekli ağaç olarak büyümeye başlar. Mock-orange çiçeği aynı zamanda hilekarlığı ve aldatmayı temsil etmektedir.
Yunan Tuhaf Dalgası akımından sayılabilecek Entwined filmi rahatsız edici ögeleriyle, medeniyete yönelttiği saldırı ile Lanthimos filmlerinin yanında yer alabilecek düzeyde folklorik ve mitsel bir yaratım. Hikayeler son bulsa da kahramanların yolculuğu sonsuzdur. Bu yüzdendir ki aynı hikâyeyi Panos ve Danae haricinde daha farklı kahramanlar ile izlememiz, okumamız hatta deneyimlememiz oldukça muhtemeldir. Hayat Platon‘un mağarası ise Entwined filminin hikayesi ve kahramanları o mağaradan görülen gölgelerden daha fazlası değildir. Sonsuz ateş Hestia ile mağarada var olmaya devam edecektir ve asıl bilinene adım atma, mağaradan çıkışla başlayacaktır.
Click here for the English version.
